-Door Diederik de Rooy en Sanne Mulder-
In de geneeskunde gaan wel eens dingen fout. Voor de psychiatrie is het meest klassieke voorbeeld de patiënt die zelfmoord pleegt vlak nadat hij of zij een gesprek met de psychiater heeft gehad. Maar je kan ook denken aan dat een patiënt per ongeluk verkeerde medicatie krijgt. Hoe moet je daarmee omgaan? Moet je fouten en calamiteiten accepteren als iets dat onlosmakelijk bij de gezondheidszorg hoort? Of moet je het heel juridisch benaderen, en uitzoeken of er een regel is overtreden en zo ja, de verantwoordelijke persoon straffen? Of zijn dingen die fout gaan, vooral belangrijk om van te leren, om zo in de toekomst herhaling te kunnen voorkomen? Op die manier naar fouten kijken is sinds een kleine dertig jaar toenemend populair. Eerst vooral in de luchtvaart, een bedrijfstak waar een kleine fout zeer ernstige gevolgen kan hebben, maar later werd het ook omarmd in bijvoorbeeld de petrochemische industrie en in de gezondheidszorg.
Blame-free
Aanvankelijk bestond er consensus over het feit dat betrokkenen fouten en calamiteiten blame-free zouden moeten kunnen melden, dus met de zekerheid dat het melden niet tot negatieve consequenties zou kunnen leiden. Immers, alleen als je er zeker van bent dat je niet op je gedrag zult worden aangesproken is het melden van incidenten echt veilig, was de gedachte. Hiertegen ontstond weerstand doordat een blame-free cultuur ook aan mensen die zich bewust aan roekeloos of nalatig gedrag schuldig maken, bescherming biedt (zolang zij maar eerlijk alles melden).
Just culture
Als een reactie op de blame-free benadering, is just culture ontwikkeld. Een just culture wil de veiligheid vergroten door het veilig melden van incidenten mogelijk te maken. Tegelijkertijd wil het recht doen aan de betrokkenen, door verwerpelijk en onaanvaardbaar gedrag wél te bestraffen. In een just culture worden werknemers beloond voor het melden van incidenten en alleen gestraft als er sprake is van roekeloosheid, bewuste nalatigheid of grove onachtzaamheid. Er kleven nog wel wat uitdagingen aan just culture. Zo is just culture maar heel beperkt in de wet geregeld, en ook verschillen belanghebbenden nog wel eens van mening over hoe je just culture precies moet definiëren, en hoe je just culture moet toepassen in concrete gevallen.
Just culture en psychiatrie
Voor psychiaters is just culture uiteraard zinvol om te kunnen leren van calamiteiten. Denk nog even aan het voorbeeld van de zelfmoord uit de eerste alinea. Just culture betekent dat dan onderzocht moet worden waarom het zo is gegaan, wat er met de kennis van achteraf beter anders had gekund, en wat hier voor de toekomst van geleerd kan worden. Alleen als blijkt dat de psychiater bewust nalatig of roekeloos was, zijn bestraffende maatregelen aan de orde.
Wij denken dat just culture in ons vakgebied ook op een andere manier nuttig kan zijn. Soms moeten psychiaters beoordelen of iemand door een stoornis zijn of haar werk nog wel veilig uit kan voeren. Denk bijvoorbeeld aan de vraag of een piloot met een depressieve stoornis veilig kan vliegen (zie ook: Psychiatrie en luchtvaart). Wij denken dat just culture dan ook behulpzaam kan zijn. Concreet zou just culture dan moeten betekenen dat een piloot psychische problemen zonder risico op baan- of inkomensverlies moet kunnen melden. Maar als een piloot opzettelijk niet de waarheid spreekt over drugs- of medicatiegebruik, zou dat wel negatieve consequenties kunnen hebben. Over het gebruik van just culture op deze manier is nog maar weinig geschreven, maar wij vinden het een geweldige uitdaging om dit verder uit te werken!
Sanne Mulder is coassistent, en deed onderzoek (onder meer in het kader van het CAT-project voor derdejaars geneeskundestudenten) onder begeleiding van Diederik de Rooy, arts en jurist, en werkzaam als AIOS psychiatrie in het LUMC. Hun onderzoek ging onder meer over het gebruik van just culture principes bij verkeersvliegers met psychische problemen. Onlangs schreven zij nog een opiniestuk in dagblad Trouw over het belang van een veilige bedrijfscultuur met betrekking tot psychische klachten bij verkeersvliegers.
Vragen of opmerkingen? Contact
