-Door Charlotte Boateng, aios psychiatrie-
De dood van George Floyd door politiegeweld in Amerika leidt wereldwijd tot verhitte discussies en het ontstaan van de Black Lives Matter-beweging. Kranten doen verslag van demonstraties, tijdschriften staan vol met opiniestukken over racisme en etnisch profileren. Ook in de medische wereld wordt het onderwerp racisme onder de aandacht gebracht.
In een recent artikel in Medisch Contact1 worden ervaringen gedeeld van artsen met een migratieachtergrond op het gebied van racisme en discriminatie. Ik schrik ervan wanneer ik lees dat collega-aios Psychiatrie zijn gestopt met hun opleiding omdat ze het gevoel hadden anders behandeld te worden dan andere aios. En nog zorgelijker; dat geneeskundestudenten en artsen niet zomaar naar buiten durven te treden met hun verhaal, zelfs niet anoniem. Als mede-aios Psychiatrie én zelf behorend tot de categorie ‘personen met een niet-westerse migratieachtergrond’ raakt dit onderwerp mij. Ik herken het gevoel anders benaderd te worden vanwege mijn huidskleur. De vraag waar ik écht vandaan kom als ik zeg dat ik Nederlandse ben, of een verbaasde opmerking over mijn etniciteit bij een sollicitatiegesprek, krijg ik maar al te vaak. Hoewel ik soms in eerste instantie anders word benaderd, heb ik gelukkig niet de ervaring structureel anders behandeld te worden vanwege mijn achtergrond of uiterlijk.
Een zoekactie op het internet laat al snel zien dat dit helaas niet vanzelfsprekend is. Bijvoorbeeld een nieuwsbericht met de titel ‘Opleiding tot psychiater lastiger voor allochtone aios’2, opnieuw Medisch Contact, waarin wordt verwezen naar een onderzoek dat in 2017 werd gepubliceerd in het Tijdschrift voor Psychiatrie3. Conclusie van het onderzoek: de kans dat een aios Psychiatrie met een migratieachtergrond de opleiding voortijdig verlaat is bijna vier keer groter (!). Taal- en communicatieproblemen en culturele verschillen werden onder andere genoemd als redenen voor deze hoge uitval. Naar mijn mening een schokkende bevinding in een vak waarin ziektebeelden worden beoordeeld vanuit een sociaal-cultureel perspectief, wat diversiteit bij behandelaars des te belangrijker maakt.
Tijdens de opleiding tot psychiater leren we als aios om aandacht te hebben voor de culturele achtergrond van een patiënt bij de diagnostiek en behandeling van psychiatrische aandoeningen. In de verplichte onderwijsmodule ‘Transculturele Psychiatrie’ wordt ons geleerd dat we ons als psychiater een beeld moeten kunnen vormen van de cultuur van de patiënt om hem of haar goed te kunnen begrijpen. Ook de term etnocentrisme komt ter sprake, het gegeven dat ‘de eigen cultuur wordt gebruikt om andere culturen in een sociaal-cultureel opzicht te meten’. Met andere woorden: we hebben allemaal vooroordelen. Niet alleen over afkomst of huidskleur, maar ook over andere dingen als leeftijd, gender, seksualiteit en religie. Onze eigen ‘culturele bubbel’ beïnvloedt de manier waarop we naar anderen luisteren en onze mening vormen.
In de praktijk bestaan er áltijd cultuurverschillen tussen mensen, zichtbaar of onzichtbaar. Dit vraagt van ons dat we voortdurend ons best doen om door een ‘transculturele bril’ naar de ander te kijken. Niet alleen naar onze patiënten zoals we leren tijdens de opleiding, maar ook naar onze collega’s. De voorbeelden hierboven laten helaas zien dat dit in de praktijk niet overal of onvoldoende gebeurt. Blijkbaar is er op dit vlak nog veel winst te behalen.
Als we met elkaar als collega’s die elkaar kennen en dagelijks nauw samenwerken niet open kunnen staan voor elkaars cultuur en achtergrond, zijn we dan wel voldoende in staat dat voor de patiënt te doen?
Deze column is ook verschenen in ‘De Psychiater’, nummer 6, september 2020.
Referenties:
Beste Charlotte,
Goed dat je via een blog en column aandacht vraagt voor dit actuele en belangrijke onderwerp. Het is inderdaad zorgwekkend dat aios met een andere culturele achtergrond voortijdig afhaken. De diversiteit van de Nederlandse bevolking neemt toe en naar mijn idee zijn daardoor psychiaters met een migratie achtergrond hard nodig.
AIOS met een migratie achtergrond zouden zich eigenlijk opgenomen moeten voelen in een opleiding en zich vrij moeten voelen hun unieke perspectief te delen met anderen (inclusiviteit). Dit vormt de basis voor een stabiele en innovatieve geestelijke gezondheidszorg. Daarbij komen diverse groepen tot creatievere oplossingen.
Het is eigenlijk raar dat er een aparte module is voor transculturele psychiatrie. Onze patiëntengroep is zo divers dat in iedere module voorbeelden van patiënten met een migratie achtergrond nodig zijn.
Diversiteit en inclusiviteit zijn een belangrijk onderwerp voor opleidingen van medisch specialisten. We zullen moeten nadenken over de selectie van aios, klimaat van de opleiding, klimaat van de organisatie en de mogelijkheid voor training van aios en opleiders op dit onderwerp.
Met vriendelijke groet,
Prof. Dr. W.W. van den Broek, opleider psychiatrie Erasmus MC