-Door Rahele Mesbah, onderzoeker LUMC-
Bipolaire stoornis (BD) wordt gekenmerkt door stemmingswisselingen tussen manische en depressieve episodes. Tijdens een manische episode kan iemand zich overdreven opgetogen en energiek voelen, terwijl tijdens een depressieve episode iemand zich verdrietig en hopeloos kan voelen. Mensen met BD hebben niet alleen last van stemmingsproblemen, maar ook van problemen met hun denkvermogen en het reguleren van hun emoties, zowel tijdens de periodes met stemmingswisselingen als wanneer ze zich stabiel voelen. Problemen met denken en emoties bij mensen met BD kunnen worden veroorzaakt door afwijkingen in verschillende delen van de hersenen en de bijbehorende circuits. Onderzoek wijst vooral op problemen in het fronto-limbische netwerk. Het fronto-limbische netwerk is een groep van hersengebieden die nauw met elkaar verbonden zijn en een belangrijke rol spelen bij het reguleren van emoties, het verwerken van beloningen en het nemen van beslissingen.
Denken en emoties
Dit netwerk bestaat uit twee delen: het frontale gedeelte, dat voornamelijk bekend staat om zijn denkfuncties, en het limbische gedeelte, dat vooral betrokken is bij emoties. Het omvat onder andere de prefrontale cortex (PFC), amygdala, anterior cingulate cortex (ACC), hippocampus en nucleus accumbens. Deze gebieden werken samen om emotionele prikkels te verwerken, emotionele reacties te genereren en te reguleren, en een rol te spelen in het geheugen en motivatie. Het fronto-limbische netwerk speelt een cruciale rol bij het functioneren van individuen en kan verstoord zijn bij bepaalde psychische aandoeningen, waaronder bipolaire stoornis.
Meta-analyse frontolimbisch netwerk
Diverse hersencircuits worden in verband gebracht met BD, maar zijn nog niet onderzocht in een meta-analyse van (functionele MRI)-studies. Een meta-analyse is een statistische methode die wordt gebruikt om de resultaten van meerdere onafhankelijke onderzoeken te combineren en te analyseren. Het is een kwantitatieve benadering waarbij gegevens uit verschillende studies worden samengevoegd en geanalyseerd om tot een algemene conclusie of schatting te komen. Om deze reden hebben we in de huidige studie die onlangs gepubliceerd is bij JAMA Psychiatrie, een meta-analyse van fMRI studies uitgevoerd bij individuen met BD in vergelijking met gezonde individuen. We hebben drie verschillende domeinen -emotie-regulatie, beloningssysteem en werkgeheugen- onderzocht die verband houden met het fronto-limbische systeem.
In totaal werden 49 studies geselecteerd en opgenomen in de analyse. Het onderzoek omvatte in totaal 999 mensen met BD (waarvan 551 [55,2%] vrouwelijk) en 1027 gezonde mensen (waarvan 532 [51,8%] vrouwelijk).
Emotieregulatie
Mensen met BD vertoonden meer actieve amygdala en hippocampus en minder actieve inferieure frontale gyrus in vergelijking met gezonde mensen tijdens het verwerken van emoties (20 studies; 324 mensen met BD en 369 gezonde mensen). De amygdala speelt een essentiële rol bij het verwerken en reguleren van emoties. De amygdala is betrokken bij het herkennen en interpreteren van emotionele prikkels, zoals angst, woede, plezier en verdriet. De hippocampus speelt naast geheugen ook een rol bij het omgaan met sociale en emotionele situaties en het ervaren van verschillende emotionele toestanden. De inferieure frontale gyrus speelt een belangrijke rol bij de regulatie van emoties. Deze is betrokken bij het beheersen en moduleren van emotionele reacties. Het helpt bij het reguleren van de intensiteit van emoties, het onderdrukken van ongewenste emoties en het aanpassen van emotionele reacties aan verschillende situaties. De inferieure frontale gyrus werkt samen met andere hersengebieden, zoals de amygdala, om de emotionele respons te reguleren en emotionele prikkels te interpreteren. Het lijkt er op dat mensen met BD overdreven gevoelig reageren op situaties door een overactieve amygdala en een onderactieve inferieure frontale gyrus. De inferieure frontale gyrus slaagt er niet in deze reacties voldoende te onderdrukken, wat kan leiden tot problemen met emotieregulatie.
Beloningssysteem
In het domein van het beloningssysteem werd een overactivatie in de orbitofrontale cortex gevonden tijdens beloningsverwerking (9 studies; 195 individuen met BD en 213 gezonde controle-individuen). De orbitofrontale cortex (OFC) is als het ware het beloningscentrum van onze hersenen. Het is verantwoordelijk voor het ervaren van plezierige dingen en het nemen van beslissingen op basis van beloningen. Dus als je iets leuks meemaakt of een beloning krijgt, is de OFC degene die daar helemaal blij van wordt en bepaalt hoe waardevol het is. Het helpt ook om onze impulsen onder controle te houden en keuzes te maken op basis van wat het meest de moeite waard is. Een overactivatie van dit gebied bij individuen met een BD betekent dus dat ze extreem gevoelig reageren op beloningen en mogelijk moeite hebben om bepaalde impulsen onder controle te houden (vooral tijdens een manische episode).
Werkgeheugen
Tijdens werkgeheugen taken vonden we een verhoogde activiteit vooral in de frontale gebieden (de ventromediale prefrontale cortex en de subgenuele anterior cingulate cortex; 20 studies; 530 individuen met BD en 417 gezonde controle-individuen). Beide brein gebieden zijn belangrijk als het gaat om het combineren van denkwerk en emoties. Ze zorgen ervoor dat ons brein goed kan omgaan met zowel de rationele als emotionele kanten van dingen.
Stemmingswisselingen
Wij hebben ook gekeken hoe het brein van mensen met BD functioneert tijdens verschillende gemoedstoestanden (depressie, manie en stabiel). Tijdens de “stabiele” periodes van BD, ook wel euthymie genoemd, zagen we dat het limbische gedeelte van de hersenen extra actief was als het ging om emoties en beloningen. Maar als mensen met BD last hadden van manie of depressie, zagen we juist problemen in het frontale gedeelte van de hersenen.
Conclusie
Onze resultaten hebben laten zien dat er problemen zijn met de activiteit in belangrijke hersengebieden die te maken hebben met denken en emoties bij mensen met BD. De meeste van die gebieden maken deel uit van een fronto-limbisch netwerk. Onze bevindingen suggereren dat deze problemen met de hersenactiviteit, zowel tijdens stabiele periodes als wanneer de symptomen opspelen (depressie of manie), kunnen leiden tot problemen met het denken en de emoties bij mensen met BD.
JAMA Psychiatry 80(5):432-440. Association Between the Fronto-Limbic Network and Cognitive and Emotional Functioning in Individuals With Bipolar Disorder: A Systematic Review and Meta-analysis.
Rahele Mesbah, Manja A Koenders, Nic J A van der Wee, Erik J Giltay, Albert M van Hemert, Max de Leeuw
