-Door Nienke de Bles, postdoc afdeling psychiatrie LUMC-
Neem jij weleens een beslissing op basis van je onderbuikgevoel? En schuif je je verstand dan even opzij? Vroeger werd gedacht dat het verstand zich in het hoofd bevond, terwijl gevoelens werden opgemerkt in de onderbuik. In werkelijkheid hangen gevoel en verstand sterk met elkaar samen, en volgen gevoelens vaak op gedachten en vice versa. Het brein is hiervoor ons belangrijkste orgaan, omdat hier de herinneringen liggen opgeslagen van waaruit we denken, voelen en ons gedragen. Toch kunnen we dat onderbuikgevoel niet helemaal uitzetten.
Darm-hersen-as
Steeds meer onderzoek toont namelijk aan dat er sprake is van een wederzijdse communicatie en beïnvloeding tussen de darmen en de hersenen: de darm-hersen-as (Fig. 1). Die communicatie verloopt via verschillende routes, die elkaar wederzijds beïnvloeden en met elkaar interacteren. Wanneer we het in deze context hebben over de darmen, bedoelen we in feite het darmmicrobioom. Dit bestaat uit micro-organismen (zoals bacteriën, schimmels en virussen), genen en metabolieten. Steeds vaker blijkt dat de compositie van het darmmicrobioom sterk samenhangt met onze mentale gezondheid.
Fig. 1. Deze schematische afbeelding toont de darm-hersen-as, een complex systeem van communicatie tussen de darmen en hersenen. Deze communicatie verloopt via verschillende routes. (1) De as koppelt neuro-endocriene mechanismen zoals de hypothalamus-hypofyse-bij nier (HPA)-as, die de stressrespons reguleert, aan de immuunrespons via regulatoire T-cellen en pro-inflammatoire T-helper-17-cellen. (2) De darmmicrobiota, onder andere bestaande uit commensale bacteriën, spelen een essentiële rol voor de spijsvertering en door de productie van metabolieten zoals korte-ketenvetzuren, vitamines en neurotransmitters, die weer invloed hebben op stemming, cognitie, levenskwaliteit en eetlust. (3) De microbiële activiteit en hun metabolieten communiceren ook via de nervus vagus ‒ de tiende hersenzenuw ‒ met de hersenen. (4) Daarnaast wordt de balans tussen immunosuppressieve en pro-inflammatoire cytokines beïnvloed door commensale bacteriën, die weer een effect hebben op het mentaal welzijn. Vezelrijke voeding ondersteunt de groei van darmbacteriën die deze vezels afbreken tot korteketenvetzuren. Antibiotica hebben veelal een negatieve invloed op de darmmicrobiota, zonder onderscheid te maken tussen schadelijke en commensale bacteriën.
Omdat er ook nog veel is aan te merken op deze studies, schreven wij een overzichtsartikel voor het Nederlands Tijdschrift voor Leefstijlgeneeskunde. In dit overzichtsartikel beschrijven wij de link tussen enerzijds het darmmicrobioom en anderzijds psychiatrische aandoeningen, waaronder depressie, angst, bipolaire stoornis, schizofrenie en autismespectrumstoornissen (ASS). Een belangrijk kenmerk van deze aandoeningen is dat individuen vaak medicatie voorgeschreven krijgen. Hoewel dit vaak een verlichting geeft van psychische klachten, laten diverse studies zien dat medicatie een negatief effect heeft op het microbioom (1). Dit betekent dat wanneer we relaties tussen het microbioom en de mentale gezondheid bekijken, het gebruik van antidepressiva en antipsychotica niet over het hoofd mag worden gezien!
Voordelen voor de gezondheid?
Gelukkig is er ook goed nieuws. Want als het microbioom ongunstig kan worden beïnvloed, kan het ook gunstig worden beïnvloed. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van pre- en probiotica (2). Probiotica zijn micro-organismen die als gunstig worden beschouwd vanwege hun potentiële voordelen voor de gezondheid. Prebiotica zijn niet-verteerbare verbindingen, bijvoorbeeld fructo-oligosachariden, galacto-oligosachariden en xylo-oligosachariden, die worden gemetaboliseerd door darmmicro-organismen, wat op die manier uiteindelijk bijdraagt aan de gezondheid. Een andere manier om het microbioom te veranderen is door een fecale microbiotatransplantatie (FMT) (3). Deze behandeling houdt de overdracht in van fecale microben van donoren naar het gastro-intestinale stelsel van de ontvanger, waardoor het darmmicrobioom relatief vrij snel verandert. Veel van het onderzoek waar we in het overzichtsartikel naar verwijzen, betreft preklinische en pilotstudies, wat maakt dat een vertaling naar de praktijk nu nog te voorbarig is. Er zijn dan ook meer klinische studies nodig, waarbij rekening wordt gehouden met medicatiegebruik en leefstijlgedrag. Dit is essentieel om uit te wijzen of nieuwe behandelvormen effectief zijn en te identificeren welke patiënten er het meest van kunnen profiteren.
Wij zijn daarom bezig met het uitvoeren van een studie waarbij we het effect van prebiotica op het microbioom onderzoeken bij 21 antipsychoticagebruikers. De resultaten worden volgend jaar verwacht.
Referenties
1. Maier L, Pruteanu M, Kuhn M, Zeller G, Telzerow A, Anderson EE, et al. Extensive impact of non-antibiotic drugs on human gut bacteria. Nature. 2018;555(7698):623-8.
2. Chao L, Liu C, Sutthawongwadee S, Li Y, Lv W, Chen W, et al. Effects of Probiotics on Depressive or Anxiety Variables in Healthy Participants Under Stress Conditions or With a Depressive or Anxiety Diagnosis: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Front Neurol. 2020;11:421.
3. Chinna Meyyappan A, Forth E, Wallace CJK, Milev R. Effect of fecal microbiota transplant on symptoms of psychiatric disorders: a systematic review. BMC Psychiatry. 2020;20(1):299.
