Door Diederik en Sanne
Wat hebben psychiatrie en vliegrampen met elkaar te maken? Waarschijnlijk kun je je de Germanwings-crash in 2015 nog goed herinneren. Een piloot liet toen moedwillig zijn Airbus neerstorten in de Franse Alpen. 150 mensen kwamen om het leven. Deze piloot bleek aan een ernstige depressie te lijden, en was onder behandeling geweest bij meerdere psychiaters. Voor ons was deze gebeurtenis aanleiding om ons te verdiepen in de risico’s van psychische problemen van piloten.
Meer ongevallen
Wij ontdekten dat de ramp niet op zichzelf stond. De afgelopen 35 jaar waren er 9 dodelijke ongevallen en 8 bijna-ongevallen met commerciële vliegtuigen, die het gevolg waren van psychische problemen van een vlieger. In totaal kwamen hierdoor 576 mensen om het leven. Alhoewel psychiatrische aandoeningen zeker een risicofactor zijn voor de vliegveiligheid, ontdekten wij dat er bij de meeste ongevallen en bijna-ongevallen, geen diagnose van een psychiatrische stoornis gesteld kon worden. Wel had de piloot vaak een ingrijpende levensgebeurtenis meegemaakt, zoals een degradatie, dreigend ontslag of een relatiebreuk.
Negatieve levensgebeurtenissen
In de algemene populatie is er een duidelijk verband tussen negatieve levensgebeurtenissen en suïcidaliteit, maar geldt dit ook voor piloten? Beroepsvliegers moeten doorgaans aan strenge medische en psychologische eisen voldoen, en onderzoeksresultaten uit de algemene populatie zijn daarom niet zonder meer op deze beroepsgroep van toepassing. Helaas zijn er geen wetenschappelijke studies die zich uitsluitend op piloten richten. Daarom analyseerden wij studies die waren verricht onder beroepsgroepen die vergelijkbaar met piloten zijn (hierbij gebruikten we criteria van de internationale arbeidsorganisatie van de Verenigde Naties), zoals artsen en militairen. In de literatuur vonden wij een verband tussen negatieve levensgebeurtenissen en suïcidaliteit bij deze beroepsgroepen.
Beperkingen
Belangrijk is dat we met dit type onderzoek geen causale verbanden aan kunnen tonen. Bovendien is er ten aanzien van de incidenten en ongevallen natuurlijk geen controlegroep. En er is het risico van de zogenaamde recall bias. Dit betekent dat mensen dingen beter onthouden als ze gekoppeld zijn aan een ingrijpende gebeurtenis. Mensen zullen zich bijvoorbeeld details rond een vlucht waarbij iets misging, beter herinneren dan wanneer een vlucht vlekkeloos verliep. Die recall bias speelt ook in de literatuur over levensgebeurtenissen en suïcidaliteit. Nabestaanden van iemand die suïcide heeft gepleegd, zijn namelijk geneigd zich gebeurtenissen die daaraan vooraf gingen, extra goed te herinneren.
In gesprek over negatieve levensgebeurtenissen
Vrijwel iedereen maakt in zijn leven ingrijpende gebeurtenissen mee, maar de meeste mensen krijgen daar geen psychische problemen door. Dat komt omdat we allemaal beschikken over zogenaamde coping-mechanismen om met negatieve gebeurtenissen om te gaan. Negatieve levensgebeurtenissen zijn daarom wat ons betreft geen reden om een piloot zo maar aan de grond te houden. Wij hopen wel dat ons onderzoek eraan bijdraagt dat artsen die piloten moeten keuren of behandelen, op een open manier in gesprek gaan over eventuele negatieve levensgebeurtenissen en hoe iemand daarmee omgaat, en samen met de betrokkene kijken of eventuele extra ondersteuning nodig is, bijvoorbeeld door middel van een zogenaamd peer-support programma. Een piloot met psychische problemen krijgt dan steun van speciaal daarvoor getrainde collega’s. Na de Germanwings-crash is hier in de luchtvaart veel belangstelling voor. In de literatuur zijn dergelijke programma’s maar beperkt beschreven, maar zij lijken veelbelovend.
Sanne Mulder is coassistent, en deed onderzoek (onder meer in het kader van het CAT-project voor derdejaars geneeskundestudenten) onder begeleiding van Diederik de Rooy. Hij is arts en jurist, en werkzaam als aios psychiatrie. Hun onderzoek wordt deze maand gepubliceerd in Aerospace Medicine and Human Performance, een internationaal vakblad voor luchtvaartgeneeskunde. Referentie: Mulder S, De Rooy, DPC, Pilot Mental Health, Negative Life Events, and Improving Safety with Peer Support and a Just Culture, Aerosp Med Hum Perform. 2018 Jan 1;89(1):41-51.
