-Door Abe van der slot, arts-onderzoeker afdeling psychiatrie LUMC-
Het is inmiddels geen geheim meer dat we steeds ouder worden, en de ‘vergrijzing’ is een onderwerp dat volop in de aandacht staat. Met het ouder worden nemen depressieve symptomen en cognitieve achteruitgang, die vaak bij ouderen voorkomen en lastig van elkaar te onderscheiden zijn, helaas steeds meer toe. Dit heeft een enorme impact op de kwaliteit van leven van ouderen. Het is daarom belangrijk om onderzoek te verrichten naar de samenhang van het ontstaan door de tijd, ofwel de temporele relatie. Tot nu toe is onderzoek hiernaar niet eenduidig: sommige onderzoeken vinden dat een depressiediagnose het risico op dementie vergroot, maar aan de andere kant zijn er ook studies die suggereren dat milde cognitieve stoornissen juist een verhoogd risico geven op het ontwikkelen van een depressie [1]. Deze onderzoeken zijn eigenlijk vooral gebaseerd op welke diagnose eerder is geregistreerd bij patiënten.
Onderzoek
In ons onderzoek [2] keken we naar de relatie tussen depressieve symptomen en cognitieve achteruitgang bij mensen van 85 jaar, over een periode van vijf jaar. Hiervoor gebruikten we een innovatieve statistische methode in R-studio genaamd Dynamic Time Warping (DTW) die de ontwikkelingen van alle individuele symptomen eerst per individu bekijkt, zonder vast te zitten aan groepsgemiddelden. Depressie hebben we beoordeeld aan de hand van 15 symptomen (gemeten met de Geriatric Depression Scale, GDS-15) en cognitie hebben we gemeten met 15 indicatoren (geheugen- en aandachtstests waaronder de Mini Mental State Exam (MMSE)) om zo patronen van veranderingen over tijd te ontdekken bij individuen. Vervolgens hebben we alle individuele netwerken samengevoegd tot één netwerk. Hieruit komt een netwerk wat eruit ziet zoals het netwerk in afbeelding 1.
Afbeelding 1: Selectie van ons grotere netwerk. Oranje: GDS-15 symptomen, paars: MMSE items, groen: uitgestelde recall met de Word Learning Test (WLTI). De dikte van de pijl staat voor het significantie niveau: van dunst naar dikst: <0.05, <0.01, <0.005, <.001. Een groene pijl (positieve relatie) laat zien dat een stijging/daling in het een vooraf gaat aan een stijging/daling in het ander. Een rode pijl (negatieve relatie) toont daarentegen dat een stijging voorafgaat aan een daling of vice versa. Een stijging in het negatieve symptoom hopeloosheid op de GDS-15 zorgde dus voor een toename van de score op subjectieve geheugenproblemen en een afname op de score voor oriëntatie en het schrijven van een goed zin later in de tijd. Een hogere score op de positieve symptomen blijdschap en energie voorspellen een verbetering van de MMSE items maar een daling van blijdschap en energie voorspellen een daling van de score op de MMSE items later in de tijd. Een afname van score op ‘uitgestelde recall’ ging dus vooraf aan een afname van score op ‘oriëntatie’
Bevindingen, verklaringen en hoe nu verder?
Onze bevindingen tonen aan dat een toename van depressieve symptomen voorafgaat aan cognitieve achteruitgang bij de oudste ouderen. Dit ondersteunt de groeiende theorie dat depressie niet alleen een emotionele aandoening is, maar ook een vroeg signaal kan zijn van cognitieve stoornissen zoals dementie[3]. Een verklaring ligt in mogelijke gedeelde pathofysiologische processen. Zo kan depressie bijdragen aan de ophoping van bèta-amyloïde plaques (Alzheimer)[4], toename van stress en verstoring van de HPA-as en immuundisfunctie/ontstekingen[5], wat leidt tot schade aan hersenstructuren zoals de hippocampus. Ook vergroot depressie het risico op cardiovasculaire problemen, wat onder andere leidt tot atherosclerose en verminderde hersendoorbloeding wat weer leidt tot cognitieve achteruitgang[6].
Toekomst
Toekomstig onderzoek zal zich blijven richten op het ontrafelen van de interactie tussen biogenetische en psychosociale aspecten om zo de ontwikkeling van de complexe processen depressie en cognitieve achteruitgang te verklaren. Ook is het belangrijk om te onderzoeken of tijdige behandeling van depressie, zoals met psychotherapie of medicatie, niet alleen de stemming zou kunnen verbeteren, maar mogelijk ook cognitieve achteruitgang kan vertragen of zelfs voorkomen. Wij zijn nu aan het onderzoeken of we dezelfde resultaten vinden bij een jongere populatie van 70-78 jarige ouderen. Daarover mogelijk later meer!
Referenties
1. John, A., et al., Affective problems and decline in cognitive state in older adults: a systematic review and meta-analysis. Psychol Med, 2019. 49(3): p. 353-365.
2. van der Slot A.J.C., B.A.S., Trompet S., Mooijaart S.P., Gussekloo J., van den Bos F., Giltay E.J., Temporal dynamics of depressive symptoms and cognitive decline in the oldest old: dynamic time warp analysis of the Leiden 85-plus study. Age Ageing, 2024. 53(7).
3. Bennett, S. and A.J. Thomas, Depression and dementia: cause, consequence or coincidence? Maturitas, 2014. 79(2): p. 184-90.
4. Byers, A.L. and K. Yaffe, Depression and risk of developing dementia. Nat Rev Neurol, 2011. 7(6): p. 323-31.
5. Hayley, S., A.M. Hakim, and P.R. Albert, Depression, dementia and immune dysregulation. Brain, 2021. 144(3): p. 746-760.
6. Alexopoulos, G.S., Mechanisms and treatment of late-life depression. Transl Psychiatry, 2019. 9(1): p. 188.
