-Door Nienke de Bles en Nathaly Rius-Ottenheim-
Het afgelopen jaar werd onze samenleving geconfronteerd met de COVID-19-pandemie, die de kwetsbaarheid van ons zorgsysteem heeft blootgelegd. De toename van het personeelstekort onder zorgprofessionals werd echter ook al aangekaart in de jaren voor deze wereldwijde pandemie, zowel door het zorgpersoneel zelf, de media, als op de politieke agenda. Volgens het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is 1 op de 7 mensen momenteel werkzaam in de zorg, terwijl dit aantal in 2040 moet oplopen tot 1 op de 4. De toenemende tekorten kunnen echter niet alleen worden opgelost door nieuwe zorgprofessionals aan te trekken. De zorgsector heeft namelijk te kampen met een ziekteverzuim van inmiddels 8,5%, wat het hoogste percentage is van alle sectoren. Daarnaast verlieten alleen al in het eerste kwartaal van 2019 113 duizend mensen de zorgsector. Daarom is het van het groot belang om niet alleen te investeren in nieuw personeel, maar ook om te investeren in de veerkracht en balans van zorgprofessionals.
Veerkracht en stress
Vanwege de aard van hun werk worden veel zorgprofessionals in de gezondheidszorg geconfronteerd met ziekte, ernstig letsel en overlijden. Hoewel zorgprofessionals vaak bijzonder veerkrachtig blijken te zijn, kan de frequente blootstelling aan stressoren en trauma leiden tot minder veerkracht. Naast uitdagingen op individueel vlak, richten zorgorganisaties zich op het leveren van optimale zorg en het verbeteren van de kwaliteit van leven voor de patiënt, terwijl tegelijkertijd getracht wordt de zorgkosten te drukken. Deze eisen op organisatieniveau kunnen bijdragen aan stress en burn-out bij zorgprofessionals. Uit eerdere literatuur blijkt dat gemiddeld 10 tot 70% van de verpleegkundigen en 30 tot 50% van de artsen en arts-assistenten geestelijke gezondheidsproblemen rapporteert. Daarnaast blijkt uit een peiling van beroepsverenigingen V&VN en de Federatie Medisch Specialisten, die zich richtte op het afgelopen jaar en is ingevuld door ruim zevenduizend zorgprofessionals, dat een meerderheid van verpleegkundigen, verzorgenden en artsen kampt met een opeenstapeling van fysieke en mentale klachten. Deze aantallen zijn zorgwekkend, omdat dit kan leiden tot verminderde kwaliteit van zorg voor de patiënt, hogere zorgkosten en negatieve gezondheidsuitkomsten onder zorgprofessionals, zoals alcoholafhankelijkheid en burn-out. Dit maakt verzuim een belangrijk probleem met grote gevolgen op individueel, organisatorisch en financieel niveau, waardoor het moreel en ethisch noodzakelijk is om de geestelijke gezondheid onder zorgpersoneel aandacht te geven. Veerkrachtige zorgprofessionals nu en in de toekomst zijn essentieel om de continuïteit en veerkracht van ons zorgstelsel als geheel te waarborgen. De vraag die we ons moeten stellen is dan ook: hoe verbeteren en behouden we de veerkracht van zorgprofessionals?
De Digitale Stress Buddy
Het psychosociaal ondersteuningsteam van het LUMC heeft de eerste maanden van de corona pandemie op afdelingen coaching gegeven. Wat opviel was dat zorgprofessionals in deze acute fase op de ‘automatische piloot’ doorwerkten. Zodra de eerste patiënten het ziekenhuis verlieten, kregen sommige medewerkers klachten, zoals piekeren, slecht slapen en angstgevoelens. De gevolgen van stress hielden nog maanden aan. Daarnaast heerst er, ook onder zorgprofessionals, een stigma rondom psychische klachten. Daarom is vanuit het psychosociaal ondersteuningsteam de Digitale Stress Buddy app ontwikkeld in samenwerking met ORTEC B.V.
Stress Buddy is een laagdrempelige app die kan worden gebruikt wanneer het uitkomt. Primair is de Stress Buddy app een zorginstrument dat ondersteuning aan zorgprofessionals biedt door hen inzicht te geven in hun bronnen van stress- en veerkracht. Dit gebeurt doordat er een energiemeter verschijnt die groen, oranje of rood kleurt en afhankelijk van het actuele niveau passende tips geeft. Deze tips sluiten aan bij hoe om te gaan met stress en hoe veerkracht te vergroten. Als iemand bijvoorbeeld een paar keer rood scoort, wordt advies gegeven over nazorg. Scoor je oranje, dan krijg je tips over dingen die je zelf kunt doen om je balans te verbeteren. Maar ook mensen die goed functioneren hebben baat bij de app. Zij kunnen zien wat ze kunnen blijven doen om goed in hun vel te zitten. Deze tips zijn direct toepasbaar, denk bijvoorbeeld aan het nemen van een korte pauze door het drinken van kop koffie met een collega.
De app heeft daarnaast een functie als onderzoeksinstrument met een aantal gevalideerde specifieke vragenlijsten, zoals de Resilience Evaluation Scale (RES), De Copenhagen Burn-out Inventory (CBI), de Depression Anxiety and Stress Scale (DASS-21) en de Impact of Events Scale-Revised (IES-R). Gebruikers van de app kunnen zelf aangeven of ze hun anonieme gegevens beschikbaar stellen voor wetenschappelijk onderzoek. De app bestaat uit drie onderdelen: 1. De stress buddy gericht op contextuele stress- en veerkrachtbronnen zoals de mate van steun of inspraak bij uitvoeren van werkzaamheden (2 minuten, wekelijks, of zoveel vaker als gewenst), 2. een vragenlijst over COVID-19 specifieke zorgen (3 minuten), en 3. een vragenlijst voor inventarisatie van veerkracht en draaglast/klachten (25 minuten).
Eerste resultaten
Een verpleegkundige vertelde dat ze nu meer rekening houdt met de zaken die invloed hebben op haar welbevinden, mede dankzij de tips die de app geeft. En dat is nodig. Zorg in coronatijd is een marathon, geen sprint.
Inmiddels zijn er 1413 gebruikers van de app, waarbij een enkeling de app zelfs wekelijks invult. Het merendeel van de gebruikers, bijna 70%, scoort oranje. Dit betekent dan ook dat de app hard nodig is. Anderzijds willen we zorgpersoneel ook duidelijk maken dat wanneer je stress ervaart, je niet de enige bent. Zo hopen we mentaal welzijn bespreekbaar te maken binnen de zorg.
Toekomst
Op dit moment zijn wij bezig met de doorontwikkeling van de app. Binnenkort zullen er daarom modules beschikbaar gesteld worden voor gebruikers binnen het LUMC. De modules bestaan uit psycho-educatie (uitleg), oefeningen en ervaringsverhalen. De inhoud van de modules is onder andere gebaseerd op cognitieve gedragstherapie of mindfulness. Daarnaast zal er in de app ook een feedback knop worden toegevoegd.
Gelukkig nemen de laatste maanden de besmettingscijfers af. Daarom denken we ook na over hoe de app ingezet kan worden na COVID. Daarbij hopen we dat de app ook buiten het LUMC veelvuldig in gebruik zal worden genomen. Dit is inmiddels het geval binnen Star-shl, een gespecialiseerd laboratorium, en het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Ons doel is om de app uit te rollen binnen andere ziekenhuizen, maar ook in de eerstelijnszorg en verpleeghuizen. Opschaling naar de extramurale setting geeft ook deze zorgprofessionals de mogelijkheid om meer inzicht in hun stress- en energieniveau te verkrijgen, inclusief het tijdig bieden van nazorg. Ook andere groepen kunnen baat hebben bij de app, denk aan studenten of leerkrachten, maar ook ambulancepersoneel, GGD, politie of brandweer.
Waar te vinden?
De Digitale Stress Buddy is voor iedereen beschikbaar en te vinden in de App Store en op Google Play. Er is daarnaast ook een webversie. Je kunt ook de QR-code onder aan deze pagina scannen. Voor zorgorganisaties is het mogelijk om de app te personaliseren, zoals het omzetten in een eigen huisstijl en het wijzen op de nazorg van de desbetreffende zorgorganisaties. Geïnteresseerd in het gebruik van Stress Buddy binnen jouw zorgorganisatie? Neem dan contact op met de redactie.
