-Door Diederik de Rooy, psychiater LUMC-
Het onderwijsblok Vraagstukken Psychisch Functioneren voor tweedejaars geneeskundestudenten in Leiden is in volle gang. In een serie blogs legt psychiater en blokcoördinator Diederik de Rooy onderwerpen uit het blok verder uit.
Voor het tentamen is het uiteraard handig om inzicht in de verschillende psychofarmaca te hebben, daarom deze blog over de belangrijkste antidepressiva en antipsychotica.
Antidepressiva
Antidepressiva worden zowel bij angststoornissen als bij depressieve stoornissen voorgeschreven. Het meest gebruikt zijn de zogenaamde SSRI’s (selective serotonin reuptake inhibitors). Bekende voorbeelden zijn sertraline, citalopram, paroxetine en fluoxetine.
Naast SSRI’s zijn er ook de SNRI’s, (serotonine-noradrenaline reuptake inhibitors). Het bekendste voorbeeld is venlafaxine. Patiënten die onvoldoende reageren op een SSRI, schrijf ik vaak venlafaxine voor.
Een heel andere klasse van antidepressiva zijn de Tricyclische Antidepressiva (TCA’s), zoals amitryptiline, nortyptiline en clomipramine. Deze middelen hebben over het algemeen meer bijwerkingen, en worden daarom niet als eerste stap voorgeschreven (maar als een SSRI of SNRI onvoldoende werkt). Een uitzondering zijn ernstig depressieve patiënten die opgenomen zijn, dan wordt vaak wel met een TCA begonnen.
Mocht een TCA nog steeds onvoldoende effect laten zien, dan kan er lithium aan worden toegevoegd. Deze stemmingsstabilisator is als monotherapie bekend als medicijn voor bij bipolaire stoornissen, maar kan bij depressies worden voorgeschreven als additie bij een TCA. Als dat ook onvoldoende werkt, kan een MAO-remmer worden voorgeschreven. MAO-remmers zijn de oudste antidepressiva. Effectief, maar de patiënt moet wel een zogenaamd tyramine-vrij dieet volgen.
Elektroconvulsieve therapie (ECT)
Als ook een MAO-remmer onvoldoende werkt, is ECT-behandeling nog een optie. ECT wordt soms ook al eerder ingezet bij zeer ernstige depressies. Je kan hierbij bijvoorbeeld denken aan patiënten met een psychotische depressie die niet meer eten of drinken.
Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van antidepressiva zijn onder meer ketamine en psilocybine. De exacte plaats van deze geneesmiddelen in het behandelalgoritme van depressies moet nog vastgesteld worden. Meer informatie over antidepressiva kun je vinden op www.antidepressiva.nl.
Antipsychotica
Naast antidepressiva worden in de psychiatrie ook met regelmaat antipsychotica voorgeschreven. Uiteraard bij psychotische stoornissen, maar bijvoorbeeld ook als additie bij patiënten met een zeer ernstige dwangstoornis of bij gedragsproblemen bij patiënten met een ernstige vorm van autisme. Je kan de antipsychotica in twee groepen onderverdelen: de klassieke antipsychotica (zoals haloperidol, en zuclopentixol) en de atypische antipsychotica (zoals olanzapine, quetiapine en risperidon). Doordat de klassieke antipsychotica een sterkere werking op de dopaminereceptor hebben, veroorzaken ze ook meer bewegingsstoornissen. De atypische antipsychotica doen dit minder, maar hebben een ander belangrijk nadeel: ze gaan, zeker bij langdurig gebruik, gepaard met een hoger risico op hart- en vaatziekten. Cardiovasculair risicomanagement is in dat geval dan ook van groot belang.
Eén antipsychoticum neemt een bijzondere plaats in. Clozapine heeft een breed receptorbindingsprofiel, en is daardoor een zeer effectief antipsychoticum, met name ook bij patiënten die onvoldoende op andere antipsychotica reageren. Het middel heeft echter ook een belangrijk nadeel. Clozapine geeft namelijk een klein risico op agranulocytose (geen productie van witte bloedcellen meer). Een simpele infectie kan dan al dodelijk zijn. Daarom is het bij behandeling met clozapine belangrijk om regelmatig de witte bloedcellen te controleren. Bij aanwijzingen voor een infectie dient dit direct te gebeuren.
Uiteraard zijn er nog veel meer antidepressiva en antipsychotica, maar het gaat te ver om die hier allemaal te bespreken. Maar hopelijk maakt deze blog het net wat makkelijker om voor jezelf een overzicht in de belangrijkste geneesmiddelen en geneesmiddelgroepen te krijgen. Vergeet ook niet op op de TRC te kijken voor de precieze werkingsmechanismen.
